मधुमेह म्हणजे काय? | What is Diabetes in Marathi?

मधुमेह म्हणजे काय?  | What is Diabetes in Marathi? |मधुमेह – लक्षणे, उपचार आणि प्रतिबंध| Diabetes – Symptoms, Causes, Treatment and Prevention in Marathi

What is Diabetes in Marathi : मधुमेह हा उच्च रक्तातील साखरेची पातळी दर्शविणारा आजार आहे. रक्तात जास्त प्रमाणात ग्लुकोज असल्याने आरोग्याच्या समस्या उद्भवू शकतात आणि जर कोणत्याही व्यक्तीमध्ये रक्तातील ग्लुकोज ज्याला रक्त शर्करा असेही संबोधले जाते, त्याचे प्रमाण खूप वाढले तर त्याला मधुमेह असे म्हणतात. रक्तातील साखर हा ऊर्जेचा प्रमुख स्त्रोत आहे आणि खाल्लेल्या अन्नातून येतो. शरीरात इन्सुलिन नावाचा संप्रेरक असतो जो ग्लुकोजला ऊर्जा प्रदान करण्यासाठी पेशींमध्ये जाण्यास मदत करतो.

टाइप-I, टाइप-II, गर्भधारणा आणि प्री-मधुमेह असे विविध प्रकारचे मधुमेह आहेत. जेव्हा एखाद्या व्यक्तीला मधुमेह होतो तेव्हा शरीरात इन्सुलिन तयार होत नाही आणि त्यामुळे ग्लुकोज शरीराच्या पेशींमध्ये प्रवेश करू शकत नाही आणि रक्तामध्ये राहते. या वाढलेल्या रक्तातील साखरेची पातळी किंवा ग्लुकोजच्या पातळीमुळे डोळा खराब होणे, मूत्रपिंड खराब होणे, हृदयविकार इत्यादीसारख्या समस्या उद्भवू शकतात, अशा प्रकारे उपचार न केल्यास मधुमेह ही गंभीर स्थिती बनू शकते. मधुमेहावर कायमस्वरूपी इलाज नसला तरी, मधुमेहाचे व्यवस्थापन करण्यासाठी आणि निरोगी आणि तंदुरुस्त जीवन जगण्यासाठी एखादी व्यक्ती काही पावले उचलू शकते.

मधुमेहाचे विविध प्रकार कोणते आहेत?  | What are the different types of diabetes in Marathi?

मधुमेह हा रोगांचा एक समूह आहे ज्यामध्ये शरीर पुरेसे किंवा कोणतेही इंसुलिन तयार करत नाही, उत्पादित इंसुलिनचा योग्य वापर करत नाही किंवा दोन्हीचे संयोजन प्रदर्शित करते. जेव्हा यापैकी कोणतीही गोष्ट घडते तेव्हा शरीर रक्तातील साखर पेशींमध्ये हलवू शकत नाही. यामुळे रक्तातील साखरेची पातळी वाढते.

मधुमेहाचे तीन मुख्य प्रकार आहेत:

टाइप 1 मधुमेह: एखाद्या व्यक्तीची रोगप्रतिकारक शक्ती स्वादुपिंडातील इन्सुलिन तयार करणाऱ्या बीटा पेशींवर चुकून हल्ला करते आणि नष्ट करते. काही लोकांमध्ये, जीन्स देखील रोगास कारणीभूत ठरतात. त्यामुळे इन्सुलिन तयार होत नाही आणि त्यामुळे रक्तातील साखरेचे प्रमाण वाढते.

टाइप 2 मधुमेह: हे इन्सुलिनच्या प्रतिकारामुळे होते. हे आनुवंशिकता आणि जीवनशैली घटकांचे संयोजन आहे जसे की जास्त वजन किंवा लठ्ठपणामुळे या समस्येचा धोका वाढतो. ओटीपोटात जड वजनामुळे पेशी रक्तातील साखरेवर इन्सुलिनच्या प्रभावांना अधिक प्रतिरोधक बनवतात.

गरोदरपणातील मधुमेह: या समस्येचे मुख्य कारण म्हणजे गर्भधारणेदरम्यान हार्मोनल बदल. प्लेसेंटा हार्मोन्स तयार करते आणि हे हार्मोन्स पेशींना इन्सुलिनच्या प्रभावांना कमी संवेदनशील बनवू शकतात. यामुळे गर्भधारणेदरम्यान रक्तातील साखरेचे प्रमाण वाढू शकते. योग्य आहाराने हा आजार टाळता येतो.

 मधुमेहाची सुरुवातीची चिन्हे आणि लक्षणे कोणती?  | What are the early signs and symptoms of diabetes in Marathi?

मधुमेहाची सुरुवातीची लक्षणे आणि संकेत खालीलप्रमाणे आहेत.

• भूक आणि तहान वाढली
• वारंवार लघवी आणि कोरडे तोंड
• वजन कमी होणे आणि थकवा
• डोकेदुखी आणि चिडचिड
• मंद जखमा भरणे आणि अंधुक दृष्टी
• मळमळ आणि त्वचा संक्रमण जसे की शरीराच्या भागात त्वचा काळी पडणे (अकॅन्थोसिस निग्रिकन्स)
• फ्रूटी, गोड किंवा एसीटोनचा वास येणारा श्वास
• मुंग्या येणे किंवा हात किंवा पाय सुन्न होणे
• प्रतिगामी स्खलन आणि कमी टेस्टोस्टेरॉन (लो-टी)
• सेक्स ड्राइव्ह (कमी कामवासना) आणि लैंगिक बिघडलेले कार्य आणि बैठी जीवनशैली (व्यायामाचा अभाव आणि/किंवा शारीरिकरित्या सक्रिय नसणे) आणि पुरुषांमध्ये कमी टेस्टोस्टेरॉन
• उच्च रक्तदाब आणि उच्च कोलेस्ट्रॉल
• धूम्रपान आणि जास्त मद्यपान
• झोपेचा अभाव आणि हृदयविकार
• मज्जातंतू नुकसान आणि न्यूरोपॅथी (मज्जातंतू वेदना) आणि मूत्रपिंड रोग
• रेटिनोपॅथी (डोळ्याला मज्जातंतू नुकसान आणि किंवा अंधत्व) आणि स्ट्रोक
• परिधीय संवहनी रोग आणि यीस्ट संसर्ग

मधुमेहाची कारणे कोणती? | What are the causes of diabetes in Marathi?

मधुमेहाची मुख्य कारणे आणि प्रतिबंध खालीलप्रमाणे आहेतः

टाइप 1 मधुमेहाची कारणे खालीलप्रमाणे आहेत:

एखाद्या व्यक्तीची रोगप्रतिकारक शक्ती स्वादुपिंडातील इन्सुलिन तयार करणाऱ्या बीटा पेशींवर चुकून हल्ला करते आणि नष्ट करते. काही लोकांमध्ये, जीन्स देखील रोगास कारणीभूत ठरतात. त्यामुळे इन्सुलिन तयार होत नाही.

टाइप 2 मधुमेहाची कारणे खालीलप्रमाणे आहेत:

हे इन्सुलिनच्या प्रतिकारामुळे होते. हे आनुवंशिकता आणि जीवनशैली घटकांचे संयोजन आहे जसे की जास्त वजन किंवा लठ्ठपणामुळे या समस्येचा धोका वाढतो. अतिरिक्त वजन उचलणे, विशेषत: तुमच्या पोटात, कारण हे अतिरिक्त वजन तुमच्या पेशी रक्तातील साखरेवर इन्सुलिनच्या प्रभावांना अधिक प्रतिरोधक बनवते.

गर्भावस्थेतील मधुमेह:

या समस्येचे मुख्य कारण म्हणजे गर्भधारणेदरम्यान हार्मोनल बदल. प्लेसेंटा हार्मोन्स तयार करते आणि हे हार्मोन्स पेशींना इन्सुलिनच्या प्रभावांना कमी संवेदनशील बनवू शकतात. यामुळे गर्भधारणेदरम्यान रक्तातील साखर वाढू शकते. योग्य आहाराने हा आजार टाळता येतो.

आणखी माहिती वाचा : Fathers Day Quotes In Marathi | फादर्स डे कोट्स मराठीत

मधुमेहाचे निदान कसे करावे? | How to Diagnose Diabetes in Marathi?

अशा अनेक चाचण्या आहेत ज्या डॉक्टरांना मधुमेहाचे निदान करण्यात मदत करतात:

टाइप 1 आणि टाइप 2 मधुमेहासाठी चाचणी

1. यादृच्छिक रक्त शर्करा चाचणी: यादृच्छिक वेळी रक्त नमुना घेतला जातो. 200 mg per deciliter (mg/dL) – किंवा त्याहून अधिक – यादृच्छिक उच्च साखरेची पातळी जेव्हा तुम्ही शेवटचे खाल्ले तेव्हा मधुमेह सूचित करते.
2. फास्टिंग ब्लड शुगर टेस्ट: जेवणापूर्वी आणि नंतर रुग्णाची ग्लुकोज पातळी तपासली जाते. जर ग्लुकोजची पातळी सामान्यपेक्षा 100 mg/dL पेक्षा कमी असेल. उपवास रक्तातील साखरेची पातळी १२६ mg/dL किंवा त्याहून अधिक, वारंवार चाचण्या करूनही, मधुमेहाची पुष्टी होते.
3. ग्लायकेटेड हिमोग्लोबिन (A1C) चाचणी: ही चाचणी चाचणीपूर्वी 2 ते 3 महिन्यांत एखाद्या व्यक्तीची सरासरी रक्तातील साखरेची पातळी किती होती हे दर्शवते. रक्तातील साखरेचे नमुने जेवण करण्यापूर्वी किंवा नंतर घेतले जाऊ शकतात.

गर्भधारणा मधुमेहासाठी चाचणी

तुम्हाला गरोदरपणातील मधुमेहाचा सरासरी धोका असल्यास, तुमच्या दुस-या त्रैमासिकात-सामान्यत: गर्भधारणेच्या २४ ते २८ आठवड्यांदरम्यान गर्भधारणा मधुमेहासाठी स्क्रीनिंग चाचणी केली जाईल.

1. प्रारंभिक ग्लुकोज चॅलेंज चाचणी.
2. फॉलो-अप ग्लुकोज सहिष्णुता चाचणी.

मधुमेहासाठी सर्वोत्तम उपचार कोणते आहेत? | What are the best treatments for diabetes in Marathi?

प्रत्येक प्रकारच्या मधुमेहावर उपचार करताना, रुग्णाने काही मार्गदर्शक तत्त्वांचे पालन केले पाहिजे जसे की निरोगी आणि योग्य अन्न खाणे आणि व्यायामाची चांगली योजना असणे.

• टाइप 1 मधुमेहावरील उपचार: टाइप 1 मधुमेहावरील उपचारांमध्ये इन्सुलिन इंजेक्शन किंवा इन्सुलिन पंपचा वापर, रक्तातील साखरेची वारंवार तपासणी आणि कार्बोहायड्रेट मोजणे यांचा समावेश होतो.
• टाइप 2 मधुमेहावरील उपचार: टाइप 2 मधुमेहावरील उपचारांमध्ये प्रामुख्याने जीवनशैलीत बदल, तुमच्या रक्तातील साखरेचे निरीक्षण, मधुमेहावरील औषधे आणि इन्सुलिन किंवा दोन्हीचा समावेश असतो.
• औषधोपचार: मेटफॉर्मिन (ग्लुकोफेज, ग्लुमेटा, इतर) सारखी औषधे सामान्यतः टाइप 2 मधुमेहासाठी लिहून दिली जातात. जास्त नुकसान झालेल्या प्रत्यारोपण आणि बॅरिएट्रिक शस्त्रक्रियेच्या बाबतीतही रुग्णांसाठी एक पर्याय आहे. प्री-डायबिटीजच्या उपचारांमध्ये मेटफॉर्मिन (ग्लुकोफेज, ग्लुमेत्झा, इतर) सारखी औषधे घेणे देखील समाविष्ट आहे.
• गर्भावस्थेतील मधुमेहावरील उपचार: तुमच्या बाळाला निरोगी ठेवण्यासाठी आणि प्रसूतीदरम्यान होणारी गुंतागुंत टाळण्यासाठी तुमच्या रक्तातील साखरेचे प्रमाण नियंत्रित ठेवणे आवश्यक आहे.

मधुमेहावरील औषधांचे दुष्परिणाम काय आहेत?  | What are the side effects of diabetes medication in Marathi?

टाइप 2 मधुमेह असलेले बरेच लोक त्यांच्या मधुमेहावर नियंत्रण ठेवण्यासाठी औषधे एकत्र करतात. संयोजन थेरपीसह, कमी रक्तातील साखरेचा धोका वाढतो. या औषधांमुळे काही दुष्परिणाम होऊ शकतात जे खाली सूचीबद्ध आहेत:

• सल्फोनील्युरियामुळे हायपोग्लायसेमिया (रक्तातील साखर कमी होणे), त्वचेवर पुरळ किंवा खाज येणे, सूर्यप्रकाशाची संवेदनशीलता, पोट खराब होणे आणि वजन वाढणे यासारख्या समस्या उद्भवू शकतात.
• मेग्लिटिनाइड्समुळे हायपोग्लाइसेमिया आणि वजन वाढू शकते.
• बिगुआनाइड्स घेणारे लोक लॅक्टिक ऍसिडोसिस विकसित करू शकतात, एक दुर्मिळ परंतु गंभीर दुष्परिणाम.
• अल्फा-ग्लुकोसिडेस इनहिबिटरमुळे गॅस्ट्रोइंटेस्टाइनल समस्या उद्भवू शकतात.
• DPP-4 इनहिबिटर सिटाग्लिप्टीन (जॅनुव्हिया) गंभीर ऍलर्जीक प्रतिक्रिया, घसा खवखवणे, वरच्या श्वसनमार्गाचे संक्रमण आणि डोकेदुखी होऊ शकते.
• Pramlintide (इन्सुलिनसह) मुळे गॅस्ट्रोइंटेस्टाइनल समस्या (मळमळ, उलट्या, पोटदुखी, एनोरेक्सिया), वजन कमी होणे, डोकेदुखी, थकवा, चक्कर येणे, खोकला, घसा खवखवणे आणि इंजेक्शन साइटवर त्वचेची प्रतिक्रिया होऊ शकते.

मधुमेह कसा टाळावा? | How to prevent diabetes in Marathi?

मधुमेह प्रतिबंध

टाईप 1 मधुमेह टाळता येत नाही कारण तो रोगप्रतिकारक प्रणालीतील समस्येमुळे होतो. इन्सुलिनच्या कमतरतेवर मात करण्यासाठी इन्सुलिन सप्लिमेंट्स घेतली जातात.

टाईप-II मधुमेह आणि गर्भावस्थेतील मधुमेह औषधे घेतल्याने आणि योग्य आहार आणि व्यायामाची खात्री करून नियंत्रित केला जाऊ शकतो. Glumetz, Glyciphage, Fortamet, Riomet सारखी औषधे Type-II वर उपचार करण्यासाठी वापरली जातात. सायकलिंग आणि चालणे यासारखे एरोबिक व्यायाम मधुमेह रोखण्यासाठी खूप उपयुक्त आहेत.हा व्यायाम दर आठवड्याला किमान 150 मिनिटे केला पाहिजे. वजन कमी करा आणि आपल्या आहारात निरोगी पदार्थांचा समावेश करा.

मधुमेहाची गुंतागुंत काय आहे? | What are the complications of diabetes in Marathi?

• डोळ्यांची गुंतागुंत – डायबेटिक रेटिनोपॅथी, मोतीबिंदू आणि काचबिंदू यांसारखे विकार.
• पायाची गुंतागुंत – गँगरीन, अल्सर किंवा मधुमेहामुळे होणारी न्यूरोपॅथी यांसाठी पाय विच्छेदन करावे लागू शकतात.
• त्वचेची गुंतागुंत – ज्या लोकांना मधुमेह आहे त्यांना त्वचेचे विकार आणि त्वचा संक्रमण होण्याची अधिक शक्यता असते.
• हृदयाच्या समस्या – हृदयाच्या स्नायूंना कमी रक्तपुरवठा, जसे की मधुमेह, इस्केमिक हृदयरोग होऊ शकतो.
• श्रवणशक्ती कमी होणे – ज्या लोकांना मधुमेह आहे त्यांना ऐकण्याच्या समस्या होण्याची शक्यता जास्त असते.

मधुमेहावर घरगुती उपाय काय आहेत? |  What are the home remedies for diabetes in Marathi?

मधुमेहावर नियंत्रण ठेवण्यासाठी काही घरगुती उपाय खालीलप्रमाणे आहेत.

बीटरूट किंवा कारला

कारला ज्यामध्ये चारॅटिन आणि मोमोर्डिसिन नावाची दोन अत्यंत आवश्यक संयुगे असतात, हे रक्तातील साखरेची पातळी कमी करण्यासाठी सर्वोत्तम उपलब्ध पर्याय आहे.

मेथी

हे मधुमेह नियंत्रित करण्यास, ग्लुकोज सहिष्णुता सुधारण्यास, रक्तातील साखरेची पातळी कमी करण्यास आणि ग्लुकोज-आश्रित इंसुलिन स्राव उत्तेजित करण्यास मदत करते.

आंब्याची पाने

एका ग्लास पाण्यात काही ताजी आंब्याची पाने उकळा आणि रात्रभर थंड होऊ द्या. हे पाणी सकाळी रिकाम्या पोटी प्या.

भारतीय गुसबेरी किंवा आवळा

भारतीय गूसबेरी किंवा आवळा हे व्हिटॅमिन सी च्या सर्वात श्रीमंत स्त्रोतांपैकी एक आहे आणि आपल्या स्वादुपिंडला इष्टतम उत्पादनात मदत करते जेणेकरून आपल्या रक्तातील साखरेची पातळी संतुलित राहते.

ड्रमस्टिक्स किंवा मोरिंगा पाने

ड्रमस्टिक किंवा मोरिंगा ओलिफेरा पाने ड्रमस्टिक किंवा मोरिंगा ओलिफेराची पाने रक्तातील साखरेची पातळी राखण्यासाठी आणि एखाद्या व्यक्तीची ऊर्जा वाढवण्याच्या क्षमतेसाठी प्रसिद्ध आहेत.