थायरॉईड म्हणजे काय? | What is thyroid in Marathi?

थायरॉईड म्हणजे काय? | What is thyroid in Marathi? | थायरॉईड रोग – कारणे, लक्षणे आणि उपचार | thyroid symptoms in marathi | All about of Thyroid in Marathi?

What is thyroid in Marathi : थायरॉईड ही एक ग्रंथी आहे. थायरॉईड ग्रंथी हा मानेच्या पुढच्या भागात स्थित एक लहान अवयव आहे, जो श्वासनलिका  भोवती गुंडाळतो. त्याचा आकार फुलपाखरासारखा असतो, मध्यभागी लहान असतो आणि दोन रुंद पंख असतात जे आपल्या मानेभोवती पसरतात. तुमच्या संपूर्ण शरीरात ग्रंथी आहेत, जिथे ते पदार्थ बनवतात आणि सोडतात जे तुमच्या शरीराला विशिष्ट कार्य करण्यास मदत करतात. तुमचे थायरॉईड  संप्रेरक तयार करते जे तुमच्या शरीरातील अनेक महत्त्वाच्या कार्यांवर नियंत्रण ठेवण्यास मदत करते.

जेव्हा तुमचे थायरॉईड योग्यरित्या कार्य करत नाही, तेव्हा ते तुमच्या संपूर्ण शरीरावर परिणाम करू शकते. जर तुमचे शरीर जास्त प्रमाणात थायरॉईड संप्रेरक बनवते, तर तुम्हाला हायपरथायरॉईडीझम नावाची स्थिती निर्माण होऊ शकते. जर तुमच्या शरीरात थायरॉईड संप्रेरकांची निर्मिती खूप कमी असेल तर त्याला हायपोथायरॉईडीझम म्हणतात. दोन्ही परिस्थिती गंभीर आहेत आणि तुमच्या आरोग्य सेवा प्रदात्याकडून उपचार आवश्यक आहेत.

थायरॉईड काय करते?  | What does thyroid do in Marathi?

तुमच्या थायरॉईडचे तुमच्या शरीरात एक महत्त्वाचे कार्य आहे – चयापचय नियंत्रित करणारे थायरॉईड संप्रेरक सोडणे आणि त्यांचे नियमन करणे. चयापचय ही प्रक्रिया आहे ज्यामध्ये तुम्ही घेतलेले अन्न तुमच्या शरीरातील उर्जेमध्ये रूपांतरित होते. ही ऊर्जा तुमच्या शरीरातील अनेक प्रणाली योग्यरित्या कार्यरत ठेवण्यासाठी तुमच्या संपूर्ण शरीरात वापरली जाते. जनरेटर म्हणून आपल्या चयापचयचा विचार करा. हे कच्ची उर्जा घेते आणि ते काहीतरी मोठे करण्यासाठी वापरते.

थायरॉईड काही विशिष्ट संप्रेरकांसह तुमचे चयापचय नियंत्रित करते – T4 (थायरॉक्सिन, ज्यामध्ये चार आयोडाइड अणू असतात) आणि T3 (ट्रायिओडोथायरोनिन, ज्यामध्ये तीन आयोडाइड अणू असतात). हे दोन्ही संप्रेरक थायरॉईडद्वारे तयार केले जातात आणि ते शरीराच्या पेशींना किती ऊर्जा वापरायची हे सांगतात. जेव्हा तुमचा थायरॉइड योग्यरित्या कार्य करतो, तेव्हा ते तुमचे चयापचय योग्य दराने कार्य करत राहण्यासाठी हार्मोन्सचे योग्य प्रमाण राखेल. जसजसे हार्मोन्स वापरले जातात, थायरॉईड बदलते.

या सर्वांवर पिट्यूटरी ग्रंथी म्हणतात. कवटीच्या मध्यभागी, तुमच्या मेंदूच्या खाली, पिट्यूटरी ग्रंथी तुमच्या रक्तप्रवाहातील थायरॉईड संप्रेरकाचे निरीक्षण करते आणि नियंत्रित करते. जेव्हा पिट्यूटरी ग्रंथीला थायरॉईड संप्रेरकाची कमतरता किंवा तुमच्या शरीरात थायरॉईड संप्रेरकांची उच्च पातळी जाणवते, तेव्हा ती स्वतःच्या संप्रेरकासह रक्कम समायोजित करते. या संप्रेरकाला थायरॉईड उत्तेजक संप्रेरक (TSH) म्हणतात. TSH थायरॉईडला पाठवले जाईल आणि ते थायरॉईडला सांगेल की शरीराला सामान्य स्थितीत आणण्यासाठी काय करावे लागेल.

थायरॉईड रोग म्हणजे काय?  | What is thyroid disease in Marathi?

थायरॉईड रोग ही वैद्यकीय स्थितीसाठी एक सामान्य संज्ञा आहे जी आपल्या थायरॉईडला योग्य प्रमाणात हार्मोन्स तयार करण्यापासून प्रतिबंधित करते. तुमचे थायरॉईड सामान्यत: हार्मोन्स बनवते जे तुमचे शरीर सामान्यपणे कार्य करत राहते. जेव्हा थायरॉईड खूप जास्त थायरॉईड संप्रेरक बनवते, तेव्हा तुमचे शरीर खूप लवकर ऊर्जा वापरते. याला हायपरथायरॉईडीझम म्हणतात. ऊर्जेचा खूप लवकर वापर केल्याने तुम्हाला कंटाळा येण्यापेक्षा जास्त होईल – यामुळे तुमच्या हृदयाचे ठोके जलद होऊ शकतात, प्रयत्न न करताही तुमचे वजन कमी होऊ शकते आणि तुम्हाला चिंताही होऊ शकते. | What is thyroid in Marathi

याची दुसरी बाजू अशी आहे की तुमचे थायरॉईड खूप कमी थायरॉईड संप्रेरक बनवू शकते. याला हायपोथायरॉडीझम म्हणतात. जेव्हा तुमच्या शरीरातील थायरॉईड संप्रेरकांचे प्रमाण खूप कमी होते, तेव्हा तुम्हाला थकवा जाणवू शकतो, तुमचे वजन वाढू शकते आणि तुम्ही थंड तापमान देखील सहन करू शकत नाही. हे दोन मुख्य विकार वेगवेगळ्या परिस्थितींमुळे होऊ शकतात. ते कुटुंबांद्वारे देखील दिले जाऊ शकतात.

थायरॉईड रोग कोणाला होऊ शकतो? | Who can get thyroid disease in Marathi?

थायरॉईड रोग कोणालाही प्रभावित करू शकतो – पुरुष, महिला, लहान मुले, किशोर आणि वृद्ध. हे जन्माच्या वेळी उपस्थित असू शकते (सामान्यतः हायपोथायरॉईडीझम) आणि ते तुमच्या वयानुसार विकसित होऊ शकते. किंवा हा रोग रजोनिवृत्तीनंतर स्त्रियांमध्ये अनेकदा होतो. तुम्हाला खालीलपैकी काही परिस्थितींमध्ये थायरॉईड रोग देखील होऊ शकतो:-

1. थायरॉईड रोगाचा कौटुंबिक इतिहास आहे.
2. आयोडीन (अमीओडेरोन) जास्त असलेले औषध घेत आहेत.
3. 60 पेक्षा जास्त, विशेषतः महिलांमध्ये.
4. मागील थायरॉईड स्थिती किंवा कर्करोग (थायरॉइडेक्टॉमी किंवा रेडिएशन) साठी उपचार केले गेले आहेत.

तुम्हाला खालीलपैकी काही वैद्यकीय परिस्थितींमध्ये थायरॉईड रोग होण्याचा धोका आहे: –

1. घातक अशक्तपणा
2. प्रकार 1 मधुमेह
3. प्राथमिक अधिवृक्क अपुरेपणा
4. ल्युपस
5. संधिवात
6. स्जोग्रेन्स सिंड्रोम
7. टर्नर सिंड्रोम

थायरॉईड रोगाची कारणे कोणती? | What are the causes of thyroid disease in Marathi?

थायरॉईड रोगाचे दोन मुख्य प्रकार म्हणजे हायपोथायरॉईडीझम आणि हायपरथायरॉईडीझम. दोन्ही परिस्थिती इतर रोगांमुळे होऊ शकते जे थायरॉईड ग्रंथीच्या कार्यावर परिणाम करतात.

हायपोथायरॉईडीझमला कारणीभूत असलेल्या परिस्थितींमध्ये पुढील गोष्टींचा समावेश होतो:-

1. थायरॉइडाइटिस (thyroiditis) :- ही स्थिती थायरॉईड ग्रंथीची (गॉइटर) सूज आहे. थायरॉइडायटिसमुळे तुमच्या थायरॉईड ग्रंथीद्वारे तयार होणाऱ्या संप्रेरकांचे प्रमाण कमी होऊ शकते.
2. हाशिमोटोचा थायरॉइडायटिस(Hashimoto’s thyroiditis):- हा एक वेदनारहित आजार आहे. हाशिमोटोचा थायरॉइडायटिस ही एक स्वयंप्रतिकार स्थिती आहे जिथे शरीराच्या पेशी थायरॉईडवर हल्ला करतात आणि नुकसान करतात. ही एक अनुवांशिक स्थिती आहे.
3. पोस्टपर्टम थायरॉइडायटिस (postpartum thyroiditis) :– ही स्थिती बाळंतपणानंतर 5% ते 9% महिलांमध्ये आढळते. ही सहसा तात्पुरती स्थिती असते.
4. आयोडीनची कमतरता (deficiency of Iodine):- थायरॉईडद्वारे हार्मोन्स तयार करण्यासाठी आयोडीनचा वापर केला जातो. आयोडीनची कमतरता ही एक समस्या आहे जी जगभरातील अनेक दशलक्ष लोकांना प्रभावित करते.
5. काम न करणारी थायरॉईड ग्रंथी (non-functioning thyroid gland) :- काही वेळा थायरॉईड ग्रंथी जन्मापासूनच योग्य प्रकारे कार्य करत नाही. 4,000 नवजात बालकांपैकी 1 वर याचा परिणाम होतो. उपचार न केल्यास, भविष्यात मुलाला शारीरिक आणि मानसिक दोन्ही समस्या उद्भवू शकतात. सर्व नवजात बालकांना त्यांचे थायरॉईड कार्य तपासण्यासाठी रुग्णालयात तपासणी रक्त चाचणी दिली जाते.

हायपरथायरॉईडीझमला कारणीभूत असलेल्या परिस्थितींमध्ये पुढील गोष्टींचा समावेश होतो: –

ग्रेव्हस रोग(graves disease): या स्थितीत संपूर्ण थायरॉईड ग्रंथी अतिक्रियाशील होऊ शकते आणि खूप हार्मोन्स तयार करू शकते. या समस्येला डिफ्यूज टॉक्सिक गोइटर (विस्तारित थायरॉईड ग्रंथी) असेही म्हणतात.

नोड्यूल(nodule): हायपरथायरॉईडीझम थायरॉईडमध्ये अतिक्रियाशील नोड्यूलमुळे होऊ शकते. एकल नोड्यूलला विषारी स्वायत्तपणे कार्यरत थायरॉईड नोड्यूल म्हणतात, तर एकाधिक नोड्यूल असलेल्या ग्रंथीला विषारी मल्टी-नोड्युलर गोइटर म्हणतात.

थायरॉइडायटिस(thyroiditis):- हा विकार एकतर वेदनादायक असू शकतो किंवा अजिबात जाणवत नाही. थायरॉईडायटीसमध्ये, थायरॉईड तेथे साठवलेले हार्मोन्स सोडते. हे काही आठवडे किंवा महिने टिकू शकते.

जास्त आयोडीन(excessive iodine): जेव्हा तुमच्या शरीरात आयोडीन (थायरॉईड संप्रेरक तयार करण्यासाठी वापरले जाणारे खनिज) जास्त असते तेव्हा थायरॉईड आवश्यकतेपेक्षा जास्त थायरॉईड संप्रेरक बनवते. जास्त प्रमाणात आयोडीन विशिष्ट औषधांमध्ये आढळू शकते (अमीओडारॉन, हृदयावरील औषध) आणि खोकल्याच्या सिरपमध्ये.

मला मधुमेह असल्यास थायरॉईड रोग होण्याचा धोका जास्त आहे का?  | Am I at greater risk of developing thyroid disease if I have diabetes in Marathi?

तुम्हाला मधुमेह असल्यास, मधुमेह नसलेल्या लोकांपेक्षा तुम्हाला थायरॉईड रोग होण्याचा धोका जास्त असतो. टाइप 1 मधुमेह हा एक स्वयंप्रतिकार विकार आहे. जर तुम्हाला आधीच एक स्वयंप्रतिकार विकार असेल, तर तुम्हाला दुसरा विकसित होण्याची शक्यता जास्त असते.

टाइप 2 मधुमेह असलेल्या लोकांसाठी धोका कमी आहे, परंतु तरीही आहे. जर तुम्हाला टाइप 2 मधुमेह असेल, तर तुम्हाला पुढील आयुष्यात थायरॉईड रोग होण्याची शक्यता असते.

थायरॉईड समस्या तपासण्यासाठी नियमित तपासणीची शिफारस केली जाते. टाईप 1 मधुमेह असलेल्या लोकांची – निदानानंतर लगेच आणि नंतर दर वर्षी – टाइप 2 मधुमेह असलेल्या लोकांपेक्षा अधिक वारंवार चाचणी केली जाऊ शकते. तुम्हाला टाइप 2 मधुमेह असल्यास चाचणीसाठी कोणतेही नियमित वेळापत्रक नाही, परंतु तुमचे आरोग्य सेवा प्रदाता वेळोवेळी चाचणीसाठी वेळापत्रक सुचवू शकतात.

जर तुम्हाला मधुमेह असेल आणि तुमची थायरॉईड चाचणी सकारात्मक असेल, तर तुम्हाला सर्वोत्तम वाटण्यासाठी काही गोष्टी तुम्ही करू शकता. या टिपांमध्ये हे समाविष्ट आहे:

1. पुरेशी झोप घेणे.
2. नियमित व्यायाम करणे.
3. तुमचा आहार पहा.
4. निर्देशानुसार तुमची सर्व औषधे घेणे.
5. तुमच्या आरोग्य सेवा प्रदात्याच्या निर्देशानुसार नियमितपणे चाचणी घेणे.

थायरॉईड रोगाची लक्षणे कोणती? | What are the symptoms of thyroid disease in Marathi?

तुम्हाला थायरॉईडचा आजार असल्यास, तुम्हाला विविध लक्षणे दिसू शकतात. दुर्दैवाने, थायरॉईड स्थितीची लक्षणे सहसा इतर वैद्यकीय स्थिती आणि जीवनाच्या टप्प्यांसारखीच असतात. यामुळे तुमची लक्षणे थायरॉईडच्या समस्येशी संबंधित आहेत की पूर्णपणे इतर कशाशी संबंधित आहेत हे जाणून घेणे कठीण होऊ शकते.

बऱ्याच भागांमध्ये, थायरॉईड रोगाची लक्षणे दोन गटांमध्ये विभागली जाऊ शकतात – जी खूप जास्त थायरॉईड संप्रेरक (हायपरथायरॉईडीझम) आणि खूप कमी थायरॉईड संप्रेरक (हायपोथायरॉईडीझम) असण्याशी संबंधित आहेत.

अतिक्रियाशील थायरॉईड (हायपरथायरॉईडीझम) च्या लक्षणांमध्ये हे समाविष्ट असू शकते:

1. चिंताग्रस्त, चिडचिड आणि चिंताग्रस्त वाटणे.
2. झोपायला त्रास होतो.
3. वजन कमी होणे.
4. थायरॉईड ग्रंथी किंवा गोइटर वाढणे.
5. स्नायू कमकुवतपणा आणि हादरे.
6. अनियमित मासिक पाळी अनुभवणे.
7. मासिक पाळी बंद होणे.
8. उष्णतेला संवेदनशील वाटणे.
9. दृष्टी समस्या किंवा डोळ्यांची जळजळ.

अकार्यक्षम थायरॉईड (हायपोथायरॉईडीझम) च्या लक्षणांमध्ये हे समाविष्ट असू शकते:

1. थकवा जाणवणे.
2. वजन वाढणे.
3. स्मृतीभ्रंश अनुभव येणे.
4. वारंवार मासिक पाळी.
5. कोरडे आणि जाड केस असणे.
6. कर्कश आवाज येणे.
7. थंड तापमानात असहिष्णुता अनुभव येणे.

थायरॉईडच्या समस्येमुळे केस गळतात का? | Can thyroid problems cause hair loss in Marathi?

केस गळणे हे थायरॉईड रोगाचे लक्षण आहे, विशेषतः हायपोथायरॉईडीझम. तुम्हाला केसगळतीचा अनुभव येत असल्यास आणि त्याबद्दल काळजी वाटत असल्यास, तुमच्या आरोग्य सेवा प्रदात्याशी बोला.

थायरॉईड समस्यांमुळे फिट येणे किंव्हा झटके येऊ शकतात? | Can thyroid problems cause seizures in Marathi?

बहुतेक प्रकरणांमध्ये, थायरॉईड समस्यांमुळे फिट येणे किंव्हा झटके येत नाहीत. तथापि, जर तुमच्याकडे हायपोथायरॉईडीझमची गंभीर प्रकरणे असतील ज्यांचे निदान किंवा उपचार केले गेले नाहीत, तर कमी सीरम सोडियम विकसित होण्याचा धोका वाढतो. यामुळे झटके येऊ शकतात. | What is thyroid in Marathi

थायरॉईड रोगाचे निदान कसे केले जाते? | How is thyroid disease diagnosed in Marathi?

काहीवेळा, थायरॉईड रोगाचे निदान करणे कठीण होऊ शकते कारण लक्षणे सहजपणे इतर परिस्थितींमध्ये गोंधळून जातात. तुम्ही गरोदर असताना किंवा वृद्धत्वात असताना आणि तुम्हाला थायरॉईडचा आजार झाल्यास तुम्हाला अशीच लक्षणे दिसू शकतात. सुदैवाने, काही चाचण्या आहेत ज्यामुळे तुमची लक्षणे थायरॉईड समस्येमुळे उद्भवली आहेत की नाही हे निर्धारित करण्यात मदत करू शकतात. या चाचण्यांमध्ये हे समाविष्ट आहे:

1. रक्त तपासणी. (blood test)
2. इमेजिंग चाचण्या. (imaging tests)
3. शारीरिक चाचणी. (Physical examination)

थायरॉईड रोगाचा उपचार कसा केला जातो? | How is thyroid disease treated in Marathi?

तुमच्या थायरॉईड संप्रेरकाची पातळी सामान्य करणे हे तुमच्या आरोग्य सेवा प्रदात्याचे ध्येय आहे. हे विविध प्रकारे केले जाऊ शकते आणि प्रत्येक विशिष्ट उपचार आपल्या थायरॉईड स्थितीच्या कारणावर अवलंबून असेल.

जर तुमच्याकडे थायरॉईड संप्रेरक (हायपरथायरॉईडीझम) चे प्रमाण जास्त असेल, तर मुख्य उपचार पर्यायांमध्ये हे समाविष्ट आहे:

थायरॉईड विरोधी औषधे(anti-thyroid drugs):– ही अशी औषधे आहेत जी तुमच्या थायरॉईड ग्रंथीला हार्मोन्स तयार करण्यापासून थांबवतात.

किरणोत्सर्गी आयोडीन(radioactive iodine)  : हे उपचार तुमच्या थायरॉईड पेशींना हानी पोहोचवते, त्यांना थायरॉईड संप्रेरकांची उच्च पातळी बनवण्यापासून प्रतिबंधित करते.

बीटा ब्लॉकर्स(beta blockers):- ही औषधे तुमच्या शरीरातील हार्मोन्सचे प्रमाण बदलत नाहीत, परंतु ते तुमची लक्षणे व्यवस्थापित करण्यात मदत करतात.

शस्त्रक्रिया(surgery) : उपचाराचा अधिक कायमस्वरूपी प्रकार, तुमचा आरोग्य सेवा प्रदाता शस्त्रक्रियेने तुमचा थायरॉईड (थायरॉइडेक्टॉमी) काढून टाकू शकतो. हे हार्मोन्स तयार करण्यापासून थांबवेल. तथापि, तुम्हाला आयुष्यभर थायरॉईड रिप्लेसमेंट हार्मोन्स घेणे आवश्यक आहे.

तुमच्याकडे थायरॉईड संप्रेरक (हायपोथायरॉईडीझम) कमी असल्यास, मुख्य उपचार पर्यायांमध्ये हे समाविष्ट आहे:

थायरॉईड रिप्लेसमेंट औषध: हे औषध आपल्या शरीरात थायरॉईड संप्रेरक परत जोडण्याचा एक कृत्रिम (मानवनिर्मित) मार्ग आहे. एक सामान्यतः वापरल्या जाणाऱ्या  औषधाला लेव्होथायरॉक्सिन म्हणतात. औषधाचा वापर करून, तुम्ही थायरॉईड रोगाचे व्यवस्थापन करू शकता आणि सामान्य जीवन जगू शकता.

लक्षात ठेवा, डॉक्टरांच्या सल्ल्याशिवाय कोणतेही औषध घेऊ नका. स्व-औषध जीवनासाठी धोकादायक आहे त्यामुळे गंभीर वैद्यकीय परिस्थिती होऊ शकते.

आणखी माहिती वाचा : Fathers Day Quotes In Marathi | फादर्स डे कोट्स मराठीत